Mukabele ne demektir? Nasıl yapılır? Mukabele geleneğinin dinde önemi nedir? Mukabele okuyan kişinin nelere dikkat etmesi gerekir? Mukabeleyi takip eden kişinin dikkat etmesi gerekenler nelerdir?

Mukabele ile ilgili merak edilenler

1.    Mukabele ne demektir? Nasıl yapılır?

“Mukabele” kelimesinin lügat anlamı “karşılıklı bir iş yapmak” demektir. Mukabele ile kastedilen asıl anlam ise Kur'an-ı Kerim'in karşılıklı okunmasıdır. Kur'an-ı Kerim’in karşılıklı okunması anlamında ilk mukabeleyi vahiy meleği Cebrail ile Peygamber efendimiz (sas) gerçekleştirmiştir. Her Ramazan ayında vahiy meleği Cebrail ile Peygamber efendimiz Kur'an ayetlerini karşılıklı okumuşlardır. Hz. Cebrail okumuş peygamber efendimiz dinlemiş, Peygamber efendimiz okumuş Cebrail aleyhisselam dinlemiş ve her Ramazan ayı içerisinde gelen bütün ayetler karşılıklı okunarak Kur'an-ı Kerim hatmedilmiştir. Yapılan bu uygulamayla Kur'an-ı Kerim’in karşılıklı hatmedilmesine Mukabele denilmektedir. Müslümanlar Peygamber efendimiz ile Cebrail aleyhisselamın bu sünnetinin yaşatılması ve ibadet niyetiyle Mukabele yöntemi veya bireysel olarak Ramazan aylarında Kur'an-ı Kerim okumaya daha çok ehemmiyet göstermektedirler. Bugün ise Kur'an-ı Kerim mukabelesi farklı şekillerde uygulanmaktadır. Genellikle camilerde her gün bir cüz olarak okunan mukabele usulünde hafız bir kişi Kur'an-ı Kerim’i ezberden sesli olarak okumakta ve diğerleri Kur'an-ı Kerim’den veya ezberden takip etmektedir. Cemaate katılıp buna imkan bulamayanlar ise Cebrail aleyhisselam ile Peygamber efendimizin bu mukabele sünnetini yaşatma ve bu sünnetin sevabını kazanma niyetiyle Kur'an-ı Kerim'i kendileri bireysel olarak okumaktadırlar ve buna da mukabele denilmektedir. Ancak bu gün  Mukabelenin yaygın anlamı, sesli olarak Kur'an okuyan birini Kur'an-ı Kerim’den yüzüne veya ezberden takip ederek Kur'an-ı hatmetmektir. 

2.    Mukabele geleneğinin dinde önemi nedir?

Kur'an-ı Kerim kâinatın sahibi olan yüce Rabbimiz’in insanlığa gönderdiği mucizevî ve eşsiz bir rehberdir. Allah Kelamı Kur'an-ı Kerim’i okumak başlı başına bir ibadettir. Öncelikle farkında olmalıyız ki Kur'an-ı okumakla yüce Rabbimiz’in âlemleri şereflendirdiği ve Hz. Peygamberin kalbine inen kelamıyla kendimizi şereflendirmiş olmaktayız. Ayrıca bu kitabın ilk muhatabı olan vahiy meleği Cebrail aleyhisselam başta olmak üzere âlemlere rahmet Hz. Peygamber efendimiz aleyhissalatu vesselam ve O’nun aziz dostları olan Ashâb’ı Kirâm ile Kur'an-ı Kerim'i okuma ve onu tilâvet etme anlamında ortak bir noktada buluşmanın ulvî duygusunu yaşarken, onlarla aynı iklim ve atmosferi teneffüs etmekte ve Efendimiz’in Kur'an-ı Kerim'i okuma sünnetini ifa etmekteyiz. 
İnsanın Maddi ve manevi dünyasını yüce Allah'ın âlemlere ikram etmiş olduğu en büyük nimet olan Allah Kelamı ile buluşturması insana iki cihan saadeti için eşsiz bir fırsat sunarken, bu dünyada müstesna bir kazanç olacak, Ahiret aleminde ise insana Allah katında çok kıymetli bir makam kazandıracaktır. Ramazan ayı gibi vahyin kâinatı aydınlatmaya başladı rahmet ikliminde, Kur'an-ı Kerim'in bir geceyi bin Aydan daha hayırlı kıldığı müstesna bir zaman diliminde insanın zihin dünyasını, gönül, kalp ve yürek alemini müminler için maddi ve manevi şifa kaynağı olan Kur'an-ı Kerim ile buluşturması insan için bu dünyada elde edilecek en büyük kazanca, ahirette ise ulaşabileceği en büyük makama vesilesi olacaktır.

3.    Mukabele okuyan kişinin nelere dikkat etmesi gerekir?

Mukabele okuyan kişinin niyeti Allah'a güzel bir kul olmak ve sadece Allah'ın rızasını kazanmak olmalı, ibadet niyetinin dışında hiçbir amaç güdülmemelidir. Mukabele mahza ibadet niyetiyle yapılacağı için mümkün mertebe abdestli okunmalıdır.

Mukabele okuyan kişi takip eden dinleyicilerin durumunu göz önünde bulundurmalıdır. Mukabele takip edenlerin ve dinleyenlerin işitebileceği seviyede yorucu olamyan bir sesle okunmalıdır. Ayrıca takip edenlerin rahat takip edebileceği bir hız ve usul ile tilavet yapılmalı, aşırı hızlı okumaktan ve ibadetin ruhuna uygun olmayan tavırlardan kaçınılmalıdır. 

Mukabele tecvit kurallarına uygun, maharici hurufa ve sıfatı hurufa dikkat edilerek itina ve özen ile okunmalıdır. Mukabele okuyuşunda musiki ve makam tilavetin önüne geçmemeli, okuyuş ibadet ruhuna, kur'an-ı Kerim'in kutsiyetine muvafık bir usul ile icra edilmelidir. Mukabelen Hz. peygamber ve Cebrail aleyhisselamın sünneti olduğu bilinciyle okunmalıdır. Mukabele esnasında ibadet makamında olunduğu, dolayısıyla Kur'an tilavetinin arzı endam yeri değil arzuhal makamı olduğu unutulmamalıdır.

4.    Mukabeleyi takip eden kişinin dikkat etmesi gerekenler nelerdir?

Mukabeleyi takip edenler ve dinleyenler bir ibadet halinde olduklarını gözden kaçırmadan ibadet şuuru ile ve abdesti bir şekilde tilaveti dinlemeliler. Mukabeleye katılan kişiler Kur'an-ı Kerim okumasını biliyor ve mukabeleyi yüzünden takip edebiliyorlarsa mümkün mertebe Kur'an-ı Kerim'i yüzünden takip etmeliler. Çünkü Kur'an-ı Kerim'le fiziki bir temas halinde okuyuşu takip etmek ibadetin kıymetini artıracak, elde Kur'an-ı Kerim'in olması kişinin manevi motivasyonunu artıracak mukabeleyi daha samimi ve ciddiyetle takip etmesine katkıda bulunacaktır. Dolayısıyla mukabeleyi takip edenler mümkün mertebe Kur'an-ı Kerim'den yüzüne bakarak takip etmeli, Kur'an okuyamıyorsa bile Kur'an-ı Kerim'i elinde veya önünde açık bir şekilde bulundurarak Kur'an ile fiziksel ve duygusal bir bağ halinde olmaya dikkat etmelidir. Dinleyiciler mukabele okuyan kişinin ve takip edenlerin dikkatini dağıtacak hallerden kaçınmalı yapılan ibadetin ruhuna uygun edep ve tavır ile mukabeleyi takip etmeliler.

Mukabeleyi okuyanlar ve dinleyenler secde ayetleri okunduğunda secde ayetinin ardından veya cüz bittikten sonra tilavet secdesini yapmayı unutmamalı, unutulduğu taktirde ise aklına geldiğinde tapmalıdır.

5.    Bilgisayar-Tv de sesli okunan Kur'an-ı Kerimi sadece dinleyerek hatim yapılmış olur mu?

Kur’an’ı Kerim hatmi gerçek manada kişinin bizzat kendisinin okumasıyla gerçekleşmektedir. Elektronik ortamlarda okunan Kur'an-ı Kerimler iki şekilde takip edilebilir. Birincisi Camilerde okunan mukabelelerde olduğu gibi Kur'an-ı Kerim'i yüzünden bakarak dinleyebiliriz. Bu durum yüzünden takip ederek dinleme hatmi olur.  İkincisi ise hiç Kur'an-ı Kerim'e bakmadan sadece dinleyerek takip etmiş oluruz, buda sadece dinleme hatmi olmuş olur. Bu iki durumla, takip veya sadece dinleme hatimleri ile Kur'an-ı Kerim'i bizzat ve bilfiil yüzünden okumak gibi olmamakla birlikte elbette kıymetli birer ibadet ifa edilmiş olur. Ancak mukabelede veya Kur’an okumada öncelikli olan kişinin bizzat Kur'an-ı Kerim'i kendisinin okumasıdır. Bunun mümkün olmadığı durumlarda Kur'an-ı Kerim'i canlı bir sesle bizzat bir kişinin okuyuşundan yüzünden takip etmek tercih edilmelidir. Çünkü aslolan ibadetleri cemaatle yapmaktır. Bunun mümkün olmadığı durumlarda Kur'an-ı Kerim'i elektronik ortamda okuyan bir sesten kendimiz yüzünden takip ederek dinleyebiliriz. Kur'an-ı Kerim'i sadece dinleyerek, yüzünden takip etmeden dinleme hatmi ise en son alternatif olmalıdır. Bu durumda sadece dinleme hatmi yapmış oluruz. Bu durumların fazilet ve sevap açısından aralarında fark olmakla birlikte elbette her birisinin Allah katında kişinin durumu ve niyetine göre kıymeti vardır. Bu şekilde okuma hatmi, dinleyerek takip etme hatmi veya sadece dinleme hatmi yapmış oluruz.

6.    Tv-bilgisayar-telefondaki Kur'an-ı Kerim'i abdestsiz okumak caiz midir?

Elektronik ortamdaki görseller fiziki birer cisim olmadıkları için Mushaf’a dokunmak gibi bir durum söz konusu değildir. Dolayısıyla elektronik ortamlardan abdestsiz şekilde Kur'an-ı Kerim okumak caizdir. Ancak mukabele gibi bizzat ibadet niyetiyle Kur'an-ı Kerim okuyacak isek ibadetin ruhuna uygun olan ve ibadetin faziletini ve kişiye katkısını artıracak olan abdestli okumaktır. Her durumda mümkünse Kur'an-ı Kerim'i abdestli okumak tercih edilmelidir.

7.    Mukabele okumak ile hatim yapmak arasındaki fark nedir?

Güncel anlamda “Mukabele” Kur'an-ı Kerim'in tamamını Ramazan ayı içerisinde okumayı ifade ederken; “Hatim” ise herhangi bir zamana bağlı kalmaksızın Kur'an-ı Kerim'in tamamını okumayı ifade etmektedir. 

8.    Mukabele kelimesinin anlamı nedir?

“Mukabele” kelimesinin lügat anlamı “karşılıklı bir iş yapmak” demektir. Mukabele ile kastedilen asıl anlam ise, Kur'an-ı Kerim’in karşılıklı okunmasıdır.

9.    Mukabele abdestsiz dinlenir mi?

Kur'an-ı Kerim’i abdestsiz dinlemek caizdir. Ancak mukabele gibi bizzat ibadet niyetiyle Kur'an-ı Kerim okuyacak veya dinleyecek isek Kur'an-ı Kerim’e bizzat fiziken temas etmesekte ibadetin ruhuna uygun olan ve ibadetin faziletini ve kişiye katkısını artıracak olan abdestli okumak veya dinlemektir. 

10.  Kadınlar Adetliyken mukabele okuyabilir mi ?

Adet durumunda Kur'an-ı Kerim okumak ve Kur'an’a dokunmak caiz değildir. 

11. Adetliyken dinlenilen cüzler mukabele için geçerli olur mu?

Âdet durumunda yapılabilecek uygulamalar sadece Kur'an-ı Kerim'e dokunmaksızın ve okumaksızın Kur’an’a bakarak yüzünden takip etmek veya dinlemektir. Âdetli kişinin Kur'an-ı Kerim'i gözüyle takip etmesinde veya dinlemesinde bir mahsur yoktur. Ancak mukabele ibadet niyetiyle yapılan bir okuma veya dinleme olduğu için adet durumunda ertelenip, tilavetin takib edilmesi veya dinlemenin yapılması ibadet edebilecek bir durumdayken tercih edilmelidir.

10.    Mukabeleye niyet etmek gerekir mi?

Mukabeleye katılmak Fiili bir niyettir, ayrıca niyete gerek yoktur.

11.    Mukabele okunurken secde ayetleri gelince ne yapılır?

Secde ayetleri okunduğunda uygun olan tilaveti bölmeden cüz bittikten sonra secdenin yapılamsıdır. Bireysel olarak okuyanların secdeyi unutması ihtimali durumunda ise hemen secde ayetinden sonra da secde yapılıp tilavete devem edilebilir.

12.    Mukabelede hızlı okumak caiz mi?

Mukabele ibadet niyetiyle yapılan bir tilavettir, özen ve itina ile icra edilmelidir. Harflerin ve kelimelerin anlaşılır şekilde ifade edilmediği Kur'an-ı Kerim usulüne uygun olmayan hızlı ve özensiz okuyuşlar kişiyi manevi mesuliyet altına almaktadır.

13.    Mukabele okumak-dinlemek sevap mıdır? 

Kur'an-ı Kerim okumak ve dinlemek başlıbaşına bir ibadettir. Bizzat Kur'an-ı Kerim’de ve hadislerde Kur'an’ın okunması ve dinlenilmesi ile ilgili birçok ayet ve hadis vardır.

Kur'an-ı Kerim kainatın sahibi olan yüce Rabbimiz’in insanlığa gönderdiği mucizevî ve eşsiz bir rehberdir. Allah Kelamı Kur'an-ı Kerim’i okumak başlı başına bir ibadettir. Öncelikle farkında olmalıyız ki ki Kur'an-ı okumakla yüce Rabbimiz’in kainatı şereflendirdiği ve Hz. Peygamberin kalbine inen kelamıyla kendimizi şereflendirmiş olmaktayız. Ayrıca bu kitabın ilk muhatabı olan vahiy meleği Cebrail aleyhisselam başta olmak üzere âlemlere rahmet Hz. Peygamber efendimiz aleyhissalatu vesselam ve O’nun aziz dostları olan Ashâb’ı Kirâm ile Kur'an-ı Kerim'i okuma ve onu tilâvet etme anlamında ortak bir noktada buluşmanın ulvî duygusunu yaşarken onlarla aynı iklim ve atmosferi teneffüs etmekte ve Efendimiz’in Kur'an-ı Kerim'i okuma sünnetini ifa etmekteyiz. 
İnsanın Maddi ve manevi dünyasını yüce Allah'ın âlemlere ikram etmiş olduğu en büyük nimet olan Allah Kelamı ile buluşturması insana iki cihan saadeti için eşsiz bir fırsat sunarken, bu dünyada müstesna bir kazanç olacak, Ahiret aleminde ise insana Allah katında çok kıymetli bir makam kazandıracaktır. Ramazan ayı gibi vahyin kâinatı aydınlatmaya başladı rahmet ikliminde, Kur'an-ı Kerim'in bir geceyi bin Aydan daha hayırlı kıldığı müstesna bir zaman diliminde insanın zihin dünyasını, gönül, kalp ve yürek alemini müminler için maddi ve manevi şifa kaynağı olan Kur'an-ı Kerim ile buluşturması insan için bu dünyada elde edilecek en büyük kazanca, ahirette ise ulaşabileceği en büyük makama vesilesi olacaktır.

14.    Tek başına Kur’an okunursa mukabele olur mu?

Mukabelede aslolan Kur'an-ı Kerim’in Ramazan ayında cemaat ile beraber hatmedilmesidir. İbadetlerin cemaat halinde yapılaması teşvik edilmiştir, çünkü cemaatin ayrı bir bereketi ve hikmeti vardır. Ancak cemaatle mukabele okuma veya takip etme imkanı olmayanlar tek başına da mukabele niyetiyle Kur'an-ı Kerim'i hatmedebilirler.